Pilot en Rapport Nibud/Riwis Zorg & Welzijn ‘Betaalbaar zelfstandig wonen 2023’

Pilot Riwis en Nibud-rapport laten zien dat scheiden van wonen en zorg in Apeldoorn voor meeste ggz-cliënten passend is.

Riwis Zorg & Welzijn heeft samen met de gemeente Apeldoorn een pilot gedaan om mensen eerder zelfstandig in de wijk te laten wonen en daar ambulante begeleiding krijgen. Uit de evaluatie van het project blijkt dat voor een deel daarvan cliënten dit goed passend is, maar dat er ook maatwerk en flexibiliteit nodig zijn om de risico’s van terugval bij de cliënten tot een minimum te beperken. Om nog beter inzicht te krijgen in wat zelfstandig wonen in de wijk betekent voor de financiële situatie van ggz-cliënten in Apeldoorn, heeft Riwis tevens onderzoek laten doen door het Nibud naar de maximaal betaalbare huur voor mensen die vanuit een beschermd wonen-setting zelfstandig gaan wonen. Hieruit blijkt dat cliënten met een sociaal minimum inkomen, die voor een woning de maximaal toegestane huur (voor huurtoeslag) betalen en gebruikmaken van alle beschikbare regelingen, net voldoende geld overhouden om van te leven. Kanttekening hierbij is wel dat de marges klein zijn.

In de beweging van beschermd wonen naar beschermd thuis wonen cliënten van Riwis met een stevige hulpvraag steeds vaker zelfstandig in de wijk. De cliënt is dan net als ieder ander zelf verantwoordelijk voor de woonlasten en krijgt ambulante begeleiding van een medewerker van Riwis. Voor cliënten die goed hun eigen inkomen kunnen beheren, een goede buur kunnen zijn, contacten in de buurt kunnen onderhouden en financiële verantwoordelijkheid kunnen dragen is dit passend.

In de periode 2022-2024 heeft Riwis Zorg & Welzijn in samenwerking met de gemeente Apeldoorn  een pilot zelfstandig wonen in de wijk aan de Lavendelstraat in Apeldoorn gedaan met 9 ggz-cliënten. Uitgangspunt is dat de cliënten hun eigen huur (alle andere bijkomende woonkosten) betalen en daarbij ambulante begeleiding krijgen van Riwis. Zorgorganisatie Riwis functioneerde in deze proef ook als verhuurder. Uit de evaluatie van de pilot blijkt dat cliënten zelfstandiger zijn, meer eigenwaarde ervaren en tevredener zijn met hun eigen woning. Het hebben van een eigen woonplek, heeft in veel gevallen tot gevolg dat de zorgvraag afneemt omdat die woonplek een hele goede uitwerking heeft.

Risico’s
Uit het Nibud-onderzoek dat Riwis heeft laten doen, blijkt dat cliënten van 23 jaar en ouder, wanneer zij gebruik maken van alle landelijke en lokale regelingen, enkele tientjes per maand overhouden als zij de maximale huur van €391 (voor huursubsidie) moeten betalen. Door die minimale financiële ruimte van enkele tientjes per maand zijn ze niet in staat om een buffer op te bouwen en kunnen cliënten in de problemen komen bij een onverwachte uitgave. Een tandartsrekening, een verhoging van de energierekening of een verkeersboete leiden direct tot geldzorgen. Voor jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar is het bedrag nog een stuk lager en ziet het plaatje er daarmee nog iets ingewikkelder uit. Als het aanbod aan betaalbare woningen toeneemt, heeft dat een heel positieve uitwerking op het financiële plaatje en is het opbouwen van een buffer zeker mogelijk.

Praktijk
Rob Maan, manager GGZ bij Riwis Zorg & Welzijn: “De praktijk leert dat niet al onze cliënten alle regelingen kunnen of durven aan te vragen. En als ze dit alles juist en tijdig aanvragen en regelen en de huur, voeding, energiekosten et cetera van de inkomsten aftrekt, dan houdt iemand maar een paar tientjes per maand over. Die marges zijn heel dun. Het kan allemaal net totdat er een financiële tegenvaller is. Dit beeld geldt natuurlijk voor veel mensen met een minimum inkomen, maar bij ggz-cliënten zien we wel extra risico’s.  Het vraagt extra inzet en kennis van onze begeleiders om alle landelijke en lokale regelingen goed te kennen. We zien terugvalrisico’s en in het slechtste geval gaat het écht mis en moet iemand terug naar een woonvoorziening.”

“Hoewel het bij de meeste cliënten goed gaat, zoals blijkt uit de evaluatie, hebben we in de pilot een paar keer gezien dat het bijna misgaat. Mensen overkomt soms iets of maken soms zelf verkeerde keuzes en komen daardoor in de problemen. We zien dat het traject naar herstel van deze cliënten niet langs een rechte lijn verloopt. Er zijn periodes van vooruitgang, maar ook periodes van terugval. Hierdoor wisselt het inkomen van ggz-cliënten vaker dan gemiddeld. Mensen verliezen hun baan, stoppen met hun studie of moeten een tijd een behandeltraject in, waardoor ze hun inkomen kwijtraken en in de problemen komen. Mensen kunnen de huur niet meer betalen en krijgen schulden. De hiermee gepaard gaande stress kan weer tot verslechtering van gezondheid of psychische gesteldheid leiden.”

Samenwerking gemeente Apeldoorn
Rob Maan: “Het zelfstandig wonen in de wijk is goed voor een deel van de cliënten die bij ons wonen, want het doet iets met de zelfstandigheid en de manier waarop je in de maatschappij staat. Mensen ervaren meer eigenwaarde.  Voor degenen die het nodig hebben, blijven beschermde woonvormen nodig. Ik ben daarom ook blij dat de gemeente Apeldoorn samen met ons deze proef heeft willen doen om in de praktijk samen zo te ervaren wat deze landelijke beweging betekent. Onze gezamenlijke opdracht voor het zelfstandig wonen in de wijk roept bij veel organisaties vragen op. Daarom is het zo goed dat de gemeente Apeldoorn dit heeft willen doen. Wat ons betreft heeft de gemeente hiermee echt de nek uitgestoken”.

Conclusies
“De pilot en het onderzoek laten zien dat het zelfstandig wonen in de wijk in Apeldoorn goed geregeld kan worden. Maar dat leunt ook op de goede samenwerking en het maatwerk dat we in deze gemeente hebben. Daarnaast zou een vereenvoudiging van de regelingen iets meer ruimte en rust kunnen bieden wat ten goede kan komen aan de ggz-cliënt én aan de werkdruk bij begeleiders. Hierbij moeten woningbouwverenigingen, zorgorganisaties en gemeenten goed samenwerken”.

“Voor Riwis is het belangrijk dat als cliënten gestimuleerd worden om zelfstandig te gaan wonen, zij ook in staat moeten zijn om de financiële verplichtingen goed te kunnen nakomen, inclusief een financiële tegenslag die ons allemaal wel eens overkomt. Een groot deel van dit probleem ligt op landelijk niveau. Ten slotte blijft het belangrijk om voldoende aanbod te hebben van betaalbare huisvesting”.

Download het Nibud-rapport ‘Betaalbaar zelfstandig wonen 2023’